Հալիձոր ամրոց

ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԱՅՑԵԼՈՒՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

Վայրը՝ Կապան քաղաքից մոտ 14 կմ հարավ-արևելք
Կոորդինատներ՝ 39°03'38" Հ.Լ., 46°27'00" Ա.Ե.
Ժամանակաշրջան՝ 17-18-րդ դարեր
Այլ անվանումներ` Չկան
Այցելելու լավագույն ժամանակահատվածը՝ Մայիսից հոկտեմբեր
Հասանելիություն՝ Ավտոմեքենայով մինչև Կապանի Հալիձոր թաղամաս, ապա կարճ քայլարշավ դեպի բերդ կամ ամենագնացով։

ԱԿՆԱՐԿ

Հալիձորի բերդը կառուցվել է 17-րդ դարում՝ Երևան քաղաքի մելիքների նախաձեռնությամբ։ Այն նախատեսված էր Սյունիքի պաշտպանական համակարգը հզորացնելու և տարածաշրջանը օտար տիրապետություններից պաշտպանելու համար։

1720-ական թվականներին բերդը դառնում է Դավիթ Բեկի գլխավոր ռազմական հենակետը Սյունիքի ազատագրական պայքարի ընթացքում։ 1723-1727 թվականների ընթացքում Դավիթ Բեկը 300 զինվորների, 13 եպիսկոպոսների և 3 քահանաների հետ միասին յոթ օր շարունակ պաշտպանել է բերդը 70,000 թվակազմ ունեցող օսմանյան բանակի պաշարումից։ Բերդի դժվարամատչելի դիրքը մեծ առավելություն էր տալիս հայ զինվորներին, սակայն երկարատև պաշարումը հանգեցնում է սննդի և ուժերի սպառմանը։ Երբ իրավիճակը դառնում է անելանելի, Դավիթ Բեկը կազմակերպում է համարձակ և հանկարծակի հակահարձակում՝ իջնելով բերդի բարձունքից թշնամու դեմ։ Հայ մարտիկների վճռականությունը և խիզախությունը անակնկալի են բերում թշնամուն։ Օսմանյան զորքերը խուճապահար փախչում են մարտի դաշտից՝ թողնելով շուրջ 12,000 զոհված զինվոր։

1728 թվականին Դավիթ Բեկը մահանում է Հալիձորի բերդում ծանր հիվանդությունից։ Դավիթ Բեկի մահից հետո օսմանյան բանակը գրավում է Հալիձորի բերդը։ Թշնամին խոստացել էր չվնասել բնակիչներին, սակայն բանակցությունների ընթացքում, երբ բերդի դարպասները բացվում են, որոշ պաշտպաններ սպանվում են։

Հալիձորի բերդը ծառայել է ոչ միայն որպես ռազմական հենակետ, այլև որպես ապաստարան տեղի բնակչության համար՝ ապահովելով սննդի և ջրի պաշարներով երկարատև դիմադրություն պաշարման ժամանակ։

ԱՆՎԱՆ ԾԱԳՈՒՄՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հալիձորի բերդի անվանման հետ կապված վարկածներ չկան։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Հալիձորի բերդը կառուցված է բնական բարձր բլրի վրա՝ օգտագործելով տեղանքի ռելիեֆը առավելագույն պաշտպանություն ապահովելու համար։ Պարիսպները կառուցված են տեղական քարից և որոշ տեղերում հաստացված են մինչև 2 մետր։

Բերդի պարսպապատումը ունի անկանոն քառանկյունաձև հատակագիծ։ Բերդի դարպասները գտնվում են հյուսիսային և հարավային կողմերում և ունեն կամարաձև մուտքեր։ Ամրոցի հարավարևմտյան անկյունում կառուցված է աշտարակ, իսկ հյուսիսից դեպի արևելք ձգվում է ընդարձակ տարածք։

Հալիձորի բերդից ժամանակին ձգվում էր գաղտնի թունել, որն անցնում էր մոտ 500 մետր և կապվում Վողջի գետին։ Այս թունելի միջոցով պաշարման ժամանակ բերդի բնակիչները ջրի պաշար էին ապահովում՝ ինչն էլ հնարավորություն էր տալիս երկար դիմակայել թշնամուն։ Այսօր թունելի մեծ մասը ծածկված է և փլուզված։

Բերդի արևելյան կողմում գտնվում է Սուրբ Մինաս եկեղեցին՝ կառուցված մեծ քարակտորներով, խառը շարվածքով։ Եկեղեցու խորանի կողքերին կառուցված են ավանդատներ։ Շենքի հյուսիսային և հարավային պատերի երկայնքով պահպանվել են երկհարկանի սրահների մնացորդներ։ Սուրբ Մինասի գլխավոր եկեղեցին կառուցված է նույն ճարտարապետական տեխնիկայով, ինչ երկրորդ եկեղեցին։ Եկեղեցու արևելյան բակը լայնացվել է՝ հնարավոր է՝ ավելի մեծ միջոցառումներ անցկացնելու նպատակով։

Բերդը ունեցել է պաշտպանական աշտարակներ, ներքին շինություններ, ջրամբարներ և պարիսպներ, որոնք թույլ են տվել երկար ժամանակ դիմակայել թշնամու հարձակումներին։ Բնական խրամուղիներն ու անդունդները լրացուցիչ ամրություն են հաղորդել բերդին, դարձնելով այն գրեթե անառիկ։

ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ

Հալիձորի բերդը պահպանվել է իր բնական վիճակում։ Չնայած ժամանակի ազդեցությանը, նրա հիմնական կառուցվածքները դեռ նկատելի են։ Վերջին տարիներին իրականացվել են տարածքի մաքրման և պահպանման աշխատանքներ՝ նպատակ ունենալով կանխել հետագա քայքայումը և բարելավել այցելուների անվտանգությունը։

ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒԹ

Հալիձորի բերդը համարվում է ազգային ազատագրական պայքարի խորհրդանիշ։ Տեղի ավանդույթները խոսում են Դավիթ Բեկի և նրա զինակիցների քաջության մասին, ովքեր հերոսաբար պաշտպանել են բերդը օսմանյան զորքերից։

Ըստ բանավոր ավանդույթի՝ Դավիթ Բեկի մահից հետո Տաթևի վանքից տարեց եպիսկոպոս է ժամանել Հալիձոր և անցկացրել մեծ թաղման արարողություն՝ ի պատիվ ազատամարտի առաջնորդի։ Կարծում են, որ Դավիթ Բեկը թաղված է բերդի պատերից դուրս գտնվող գերեզմանատանը։ Ըստ ավանդության՝ նրա գերեզմանաքարի ստորին մասում փորագրված է միայն մեկ ծաղիկ, որպեսզի թշնամին չկարողանար ճանաչել առաջնորդի վերջին հանգրվանը։

Այսօր բերդի տարածքում կազմակերպվում են հուշահանդեսներ և միջոցառումներ՝ ի պատիվ ազատամարտիկների, և տարածքը համարվում է հայրենասիրական դաստիարակության կարևոր կենտրոն։