Սբ․ Հովհաննես Մատուռ

ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԱՅՑԵԼՈՒՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

📍 Վայրը - Լոռու մարզ, Փամբակի լեռնաշղթա, Սրբի/Ճգնավոր լեռան գագաթային հատված, Հարթագյուղից ≈1 կմ Արևելք (մոտ է նաև Ծաղկաբեր և Մեծ Պարնի գյուղերին)։
🕰️ Ժամանակաշրջանը - Միջնադարյան ուխտատեղի․ ներկայիս մատուռը վերաշինվել է 1958 թ.
🌐 Կոորդինատներ - մոտ. 40.85° N, 44.54° E
🏰 Այլ անվանումներ - «Սուրբ Ղալթաղչի», «Ծաղկաբերի Սուրբ Հովհաննես», «Զորավոր Սուրբ Հովհաննես»։
🌿 Այցելելու լավագույն ժամանակահատվածը - ուշ գարնանից ուշ աշուն (բարձրության, ուժեղ քամիների և եղանակային կտրուկ փոփոխությունների պատճառով ձմռանը վերելքի պայմանները բարդ են)։
🛤️ Ինչպես հասնել՝ - մեքենայով մինչև Հարթագյուղ, ապա մոտ 3 կմ քայլքով սարն ի վեր դեպի գագաթ։ Ցանկալի է կրել հարմարավետ կոշիկներ, ունենալ ջուր, եղանակին համապատասխան հանդերձանք։ Անհրաժեշտ է խուսափել խոնավ եղանակային պայմաններում բարձրանալուց։

ԱԿՆԱՐԿ

Սուրբ Հովհաննես մատուռը Փամբակի լեռնաշղթայի Սրբի (Ճգնավոր) լեռնագագաթի վրա գտնվող ուխտավայր է, որը գտնվում է Լոռու մարզի Հարթագյուղ գյուղից մոտ 1 կմ արևելք՝ 2157 մետր բարձրության վրա։ Վայրն առանձնանում է իր բարձրլեռնային դիրքով և մատուռը շրջապատող խաչքարերի բազմությամբ՝ ձևավորելով յուրօրինակ հոգևոր միջավայր։

ԱՆՎԱՆ ԾԱԳՈՒՄՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հարթագյուղը պատմականորեն հայտնի է «Ղալթաղչի» անունով, որը թուրքերեն նշանակում է «թամբագործ»՝ մատնանշելով գյուղի բնակիչների հին զբաղմունքը։ Այդ իսկ պատճառով մատուռը հաճախ կոչվում է «Ղալթաղչի Սուրբ»։ «Ծաղկաբերի Սուրբ Հովհաննես» անվանումը կապվում է հարևան գյուղի՝ Ծաղկաբերի անվան հետ, իսկ Սուրբ Հովհաննես մատուռ կոչվում է քանի որ սրբավայրը նվիրված է Հովհաննես Մկրտչին։

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Ըստ ավանդության՝ Հովհաննես Մկրտչի մասունքը Հայաստան է բերվել 13-րդ դարում հայ և եզդի զորավարների նախաձեռնությամբ, և դրա մի մասը ամփոփվել է հենց այս գագաթին։ Սկզբում այնտեղ խաչ է կանգնեցվել, որը հետագայում փոխարինվել է մատուռով։ Խորհրդային տարիներին մատուռը երեք անգամ պայթեցվել ու այրվել է, սակայն ամեն անգամ հարթագյուղցիների ջանքերով վերականգնվել է։ Վերջին վերաշինությունը տեղի է ունեցել 1958 թվականին։ Սրբավայրն անցյալում եղել է Ալեքսանդրապոլի գավառի Վարդավառյան ամենանշանավոր ուխտատեղիներից։ Մատուռին անդրադարձել են Հովհաննես Շիրազը իր նամակներում և բանաստեղծություններում, ինչպես նաև Գեորգի Գյուրջիևը իր «Հայտնի մարդկանց հետ» գրքում։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

Մատուռը փոքր, քարաշեն, մեկ սենյակից բաղկացած կառույց է։ Ներսում տեղադրված են խաչեր, սրբապատկերներ և մոմավառության հարմարություններ։ Շրջակայքում ձևավորվել է խաչքարերի պուրակ, որոնք տեղադրվել են մատուռ այցելող ուխտավորների կողմից։ Տարեցտարի պուրակն ընդլայնվում է և միայն 2005 թվականից սկսած այստեղ տեղադրվել է ավելի քան 250 խաչքար՝ յուրաքանչյուրն իր պատմությամբ։

ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ

Մատուռը հասանելի է կարճ, բայց բավականին բարդ թեքության քայլարշավով։ Քայլարշավի ընդհանուր տևողությունը 1.5-2 ժամ է կախված եղանակային պայմաններից և ֆիզիկական պատրաստվածությունից։ Ճանապարհը տանում է դեպի բաց լեռնագագաթ, որտեղից երևում են Փամբակի լեռնաշղթայի և շրջակա հովիտների գեղեցիկ տեսարանները, իսկ պարզ եղանակի պարագայում նաև Արագած լեռը։ Տարածքը հատկապես մարդաշատ է դառնում Վարդավառի տոնին, երբ հազարավոր ուխտավորներ հարակից բնակավայրերից այցելում են սրբավայր։ Մատուռի այցելությունը կարելի է համադրել Սաղմոսավանքի, Հովհանավանքի, Ապարանի Սբ Խաչի և Տառերի պուրակի հետ։

ՏԵՂԱԿԱՆ ԼԵԳԵՆԴՆԵՐ

Մատուռի հրաշագործ ուժի մասին պատմությունները բազմաթիվ են։ Տարածված է հավատալիքը, որ այստեղից բխող ուժը բուժիչ է հիվանդների համար, օրհնություն՝ զավակ չունեցող ընտանիքների համար և զորություն՝ ուխտավորների երազանքները իրականացնելու համար։ Խաչքարեր կանգնեցնելու ավանդույթը պայմանավորված է հենց այս պատմություններով․ մարդիկ, ում ցանկությունները կատարվել են, վերադարձել են և նվիրաբերել խաչքար։