Քաղաք Մեղրի

📍 Տարածքը՝ մոտ 77,7 կմ²
👥 Բնակչությունը՝ մոտ 4159 մարդ (2022 թ․ տվյալներով)
🏘️ Համայնքների թիվը` ՝ ներառում է 15 գյուղական բնակավայր
🛣️ Հեռավորությունը Երևանից՝ մոտ 370 կմ
🚗 Ինչպես հասնել` Մեղրին գտնվում է Հայաստանի ամենահարավային մասում՝ Սյունիքի մարզում։ Երևանից հնարավոր է հասնել ավտոմեքենայով կամ միկրոավտոբուսներով՝ ճանապարհը տևում է շուրջ 6-7 ժամ։ Տարածաշրջանն ունի կարևոր ռազմավարական և տնտեսական նշանակություն՝ տեղակայված լինելով Հայաստանի ու Իրանի սահմանին։ Տեղում գործում է նաև սահմանային անցակետ դեպի Իրանի Իսլամական Հանրապետություն։

ԱԿՆԱՐԿ

Մեղրին Հայաստանի հարավային սահմանապահ քաղաքն է՝ դարեր շարունակ եղած առևտրի, հաղորդակցության և ռազմավարական կարևորության կենտրոն։ Տեղակայված լինելով Արաքս գետի ափին՝ Մեղրին պատմականորեն կապել է Հայաստանը Պարսկաստանի և հարավային աշխարհի հետ։ Դեռ հին ժամանակներից այստեղով են անցել քարավանային ուղիներ, իսկ միջնադարում քաղաքը վերածվել է տարածաշրջանային կարևոր հանգույցի։ Մեղրիի պատմական շերտերում խառնված են հայկական մշակույթի և պարսկական ազդեցությունների խորը ներդաշնակությունը՝ ստեղծելով մի եզակի տարածք, որտեղ պատմությունն ապրում է քաղաքային պարզության մեջ։

ԱՆՎԱՆ ԾԱԳՈՒՄՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

«Մեղրի» տեղանունը, ըստ ամենատարածված վարկածի, ծագում է «մեղր» բառից, ինչը բնականորեն կապվում է վայրի զարգացած մեղվաբուծության հետ։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ Մեղրի անունը ծագում է պարսկերեն «Միհր» (արև) բառի հնչյունափոխությունից՝ պայմանավորված Իրանի հետ ունեցած անմիջական աշխարհագրական և մշակութային կապերով։ Հայ նշանավոր աշխարհագետ Կամսար Ավետիսյանը գտնում էր, որ անունը կարող է կապված լինել տեղական թզենիների քաղցր հյութի՝ մեղր հիշեցնող հատկության հետ։ Իսկ մեկ այլ ավանդույթի համաձայն, Արշակ II թագավորը, համտեսելով Մեղրիի գինին, հիացած բացականչել է. «Սա գինի չէ, այլ մեղր», ինչը, ըստ ժողովրդի բանավոր հիշողության, դարձել է տեղանվան հիմք։

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Մեղրին՝ Հայաստանի հարավային դարպասը, հիմնադրվել է 906 թվականին՝ Սմբատ I Բագրատունու թագավորության օրոք։ Միջնադարում այն հայտնի էր «Կարճավան» անունով և մտնում էր Բագրատունյաց Հայաստանի կազմի մեջ՝ որպես կարևոր բնակավայր և սահմանային պահակակետ։ Իր աշխարհագրական դիրքով՝ Արաքս գետի կիրճում, քաղաքը վաղուց դարձել էր բնական ամրոց և կարևոր ռազմավարական կետ։ 16-18-րդ դարերում Մեղրու շրջանը բազմիցս ենթարկվել է պարսկական տիրապետությանը, իսկ ավելի ուշ՝ 19-րդ դարի առաջին կեսին, դարձել է Ռուսական կայսրության մաս։ Այդ տարիներին քաղաքը վերակազմավորվում է որպես սահմանապահ բնակավայր՝ ամրացվում փոքր բերդերով և տեղական իշխանների նստավայրերով։ 1930 թ. Մեղրին մտնում է ԽՍՀՄ կազմ «Մեղրու թաղամաս» կարգով, իսկ 1959 թվականին ստանում է քաղաքային կարգավիճակ և շարունակում զարգանալ որպես արդյունաբերական, գյուղատնտեսական և սահմանային ենթակառուցվածքների միավոր։ 18-րդ դարի սկզբին Մեղրեցիները ակտիվ մասնակցություն են ունեցել Սյունիքի ազգային ազատագրական շարժումներին՝ Դավիթ Բեկի և Մխիթար սպարապետի առաջնորդությամբ։ Քաղաքում առաջին ծխական դպրոցը հիմնադրվել է դեռևս 1881 թվականին՝ դառնալով տարածաշրջանի կրթական զարգացման առաջին հիմքը։

ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ

Մեղրու տնտեսությունը հիմնված է արդյունաբերության, գյուղատնտեսության, սահմանային առևտրի և ծառայությունների ոլորտների վրա՝ պայմանավորված նրա յուրահատուկ կլիմայով և Իրանի հետ սահմանային դիրքով։ Տարածաշրջանը մասնագիտացած է բարձրարժեք պտղաբուծության մեջ՝ հատկապես նռի, թզի և սերկևիլի արտադրությամբ, սակայն տեղում մթերման և վերամշակման շղթաները դեռևս թույլ են զարգացած։ «Ագարակ» անցակետի շնորհիվ Մեղրին ունի լոգիստիկ հանգույց դառնալու պոտենցիալ, որը մնում է թերի օգտագործված՝ ենթակառուցվածքների սահմանափակ լինելու պատճառով։ Տնտեսության զարգացման հեռանկարում առանձնանում են վերամշակող արդյունաբերության, սահմանային ծառայությունների և զբոսաշրջության խթանումը՝ համապատասխան պետական քաղաքականության և ներդրումային միջավայրի ձևավորման պարագայում։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

Մեղրիի ճարտարապետական առանձնահատկություններից են հարթ կտուրներով տները, որոնցում պահպանվել են փայտի բարձրարվեստ մշակմամբ պատրաստված դարպասներ, դռներ, պատուհանների փեղկեր և բազրիքներ՝ արտացոլելով Սյունիքին բնորոշ ավանդական ոճը։ Մեղրիի քաղաքային կառուցվածքում առանձնանում են երկու հիմնական թաղամասեր՝ Փոքր Թաղ և Մեծ Թաղ, որոնք կազմել են քաղաքի պատմական ու համայնքային ինքնության հիմքը։

Մեծ Թաղը եղել է առավել խիտ կառուցապատված և կենտրոնացած՝ որպես քաղաքի վարչական, կրոնական և առևտրային միջուկ։ Այստեղ առանձնանում են մեծաքանակ քարաշեն բնակելի տներ՝ խորը բակերով և հաստ քարե պատերով։ Շենքերի ճարտարապետությունը հստակ արտահայտում է Սյունիքի ավանդական ոճը՝ խորը պատշգամբներով և քարե աստիճաններով։ Մեծ Թաղում են տեղակայված եղել նաև Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին և համայնքային նշանակության կառույցներ։

Փոքր Թաղը՝ ավելի հանգիստ ու պտղատու այգիներով շրջապատված հատված է, որտեղ տները հիմնականում միահարկ են՝ շինարարության մեջ օգտագործված է տեղական կավաքար, թրծված աղյուս և փայտ։ Այստեղ գերակշռում են բաց բակերը, այգիները և տնամերձ տնտեսական տարածքները, որոնք վկայում են բնակչության գյուղատնտեսական ապրելակերպի մասին։ Փոքր Թաղի ճարտարապետությունն ավելի ժողովրդական կենցաղային բնույթ ունի՝ առանց շքեղ հարդարանքների՝ հարմարեցված ընտանեկան կենցաղին և տեղանքի բնական պայմաններին։

Չնայած վերջին տասնամյակներին կատարված վերանորոգումներին, որոնք որոշ չափով փոխել են թաղամասի ավանդական դիմագիծը, բնակավայրում դեռևս պահպանվել են ճարտարապետական արժեքավոր տարրեր։ Շատ տներում պահպանված են փայտաշեն, վանդակավոր ու կամարակապ պատուհաններն ու դռները, որոնք վկայում են 19-20-րդ դարերի ժողովրդական ճարտարապետության ժառանգության մասին։ Ներսում առանձնանում են հնաոճ բուխարիները, փայտաշեն առաստաղները և խորը պատերի մեջ տեղադրված պահարանները։

ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ

Մեղրին զբոսաշրջային եզակի ուղղություն է, որտեղ պատմական ժառանգությունն ու հարավային բնության վառ գույները միաձուլվում են համակողմանի փորձառության մեջ։ Քաղաքի հին թաղամասերով շրջելիս կարելի է զգալ միջնադարյան անցյալի շունչը՝ արտահայտված հարթ կտուրներով տներում, փայտաշեն դարպասներում ու վանդակավոր պատուհաններում։ Տարածքը հարուստ է պատմական հուշարձաններով, հոգևոր կենտրոններով ու ազգային ճարտարապետությանը բնորոշ մանրամասներով։ Իսկ Մեղրու շրջակայքի կանաչապատ հովիտները, բլուրները և ջրառատ բնապատկերները հրաշալի պայմաններ են ստեղծում քայլարշավների, բնության դիտարկման և հանգիստ ու ներդաշնակ հանգստի համար։

Մեղրիի հիմնական զբոսաշրջային վայրերից են՝

• Մեղրիի բերդ - միջնադարյան բերդ, որից բացվում է հիանալի տեսարան դեպի քաղաք։
• Մեծ Թաղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (1673 թ.) - եզակի որմնանկարներով զարդարված եկեղեցի։
• Փոքր թաղի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի 17-րդ դարի ավանդական ճարտարապետությամբ եկեղեցի Փոքր թաղում։
• Մեղրու վանք (15-18-րդ դարեր) - Մեղրիի պատմական բարձունքներից մեկում գտնվող հոգևոր համալիր, որը պահպանել է իր միջնադարյան ճարտարապետական տարրերը և հանդիսացել է շրջանի կարևոր կրոնական ու մշակութային կենտրոն։
• Հին Չինարի ծառ – բազմադարյա ծառ Մեղրու կենտրոնում՝ վայր, որտեղ տեղի բնակիչները հավաքվել են սերունդներ շարունակ։
• Հին քարե կամուրջներ - տարածքի տարբեր հատվածներում պահպանված հին անցուղիներ, որոնք ծառայել են որպես հիմնական կապուղիներ։
• Շվանիձորի կամուրջ - հին քարե կամուրջ՝ կառուցված տեղական ճարտարապետական ավանդույթով՝ կապված Շվանիձորի պատմական գյուղի հետ։
• Պատմական ջրանցույց - 17-րդ դարի քարե ջրատար, կառուցված սրբատաշ բազալտից՝ կրաշաղափով, ծառայել է որպես խմելու և ոռոգման ջրի համակարգ։
• Արաքս գետի հովիտ - Մեղրին Արաքսի հովտում է՝ հարուստ կանաչապատ տարածքներով, պտղատու այգիներով և կիրճերով։ Այստեղ կարելի է վայելել քայլարշավներ, լուսանկարել կամ պարզապես հանգստանալ հովտի խաղաղ միջավայրում։
• Արևիկ ազգային պարկ - եզակի բուսական և կենդանական աշխարհ ունեցող արգելոց, մասնավորապես հայտնի իր թռչնաբանական բազմազանությամբ։
• Լիճքի ջրվեժներ - Զվարագետի եւ Մեղրի գետերի վրա գտնվող 4 գեղատեսիլ Ջրվեժներ, որոնք իդեալական են արշավների և բնության սիրահարների համար։
• Փոքր Թաղ - Մեղրիի ամենահին թաղամասերից, որը պահպանել է իր ավանդական՝ փայտաշեն ու վանդակավոր պատուհաններով ու խորը բակերով տների տեսքը։