Պտղնի վանք

ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԱՅՑԵԼՈՒՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

Կոորդինատներ: 40°15'24" հս.լ., 44°35'06" արև.ե.
Մուտք: Գտնվում է Պտղնի գյուղի կենտրոնում՝ շրջապատված բնակելի շենքերով։
Ժամանակաշրջան: Վաղ միջնադար

ԱԿՆԱՐԿ

Պտղնիի վանքը, որը հայտնի է նաև որպես Պտղնավանք, գտնվում է Հայաստանի Կոտայքի մարզի Պտղնի գյուղում։ Չնայած իր մասնակի ավերվածությանը, վանքի նուրբ զարդանախշերը և պատմական նշանակությունը այն դարձնում են հետաքրքիր այցելության վայր պատմության և ճարտարապետության սիրահարների համար։

Վանքը թվագրվում է վաղ միջնադարյան ժամանակաշրջանով և համարվում է հայկական ճարտարապետության լավագույն օրինակներից մեկը։ Այն կառուցվել է ավելի հին եկեղեցու տեղում, որի մնացորդները դեռևս կարելի է տեսնել տարածքում, ինչպիսիք են՝ պատի մեջ ներառված քիվը և հարավային ճակատում օգտագործված քարերը, որոնք թվագրվում են 5-6-րդ դարերով։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

• Կառուցվածք: Վանքը ունի ուղղանկյուն դահլիճ՝ 15.7 x 30.4 մետր չափերով, իսկ աղոթարանը՝ 10.3 x 23.8 մետր, ձգվում է արևելքից դեպի արևմուտք։ Կառուցվածքի մեջ ներառված են երկաթե մոնումենտալ ծավալներ, որոնք դուրս են ցցված երկայնական պատերից։
• Նյութեր: Տաճարը կառուցված է կարմրավուն և մոխրա–մանուշակագույն տուֆից՝ ընդգծելով վարպետների բարձր արհեստավարժությունը։
• Գմբեթ և Թաղեր: Գմբեթին անցումը կատարվում է տրոմպներով, իսկ արևելյան պատի վրա կան եռանկյունաձև խորշեր։ Վանքի վերին խորանը կիսաշրջանաձև է, որը կառույցին տալիս է ավելի շքեղ տեսք։
• Զարդարանքներ: Վանքը հայտնի է իր հարուստ զարդաքանդակներով, ներառյալ բույսերի, կենդանիների և երկրաչափական զարդանախշերը, խաչաձև քանդակները և թռչունների ու սափորների պատկերները։ Նշանակալի քանդակներից են՝
  • Առյուծ և արմավենի: Կարմիր տուֆից պատրաստված սալիկ՝ հարավային մուտքի մոտ, որում պատկերված է առյուծ՝ արմավենու տակ և որի ոտքերի տակ երկու գառներ են։ 
  • Քրիստոսի համբարձումը: Այս տեսարանը փորագրված է հարավային պատուհանի կամարի վրա՝ տղամարդու և կենդանու միջև մենամարտի տեսարանների կողքին։
  • Խաղողի վազ: Խաղողի վազի կիսատ պատկեր, որը փորագրված է գլխիվայր, ի հավելում տաճարի մանրամասնություններին։

ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ

Տաճարի ավերման ժամանակաշրջանը հստակ հայտնի չէ։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսին միայն արևելյան և հյուսիսային պատերն էին կանգուն։ Պահպանման աշխատանքները սկսվել են 1939-1940 թթ., իսկ 1959 թ. իրականացվել են նշանակալի աշխատանքներ՝ հին կառույցները հեռացնելու և հուշարձանի շրջապատը բարելավելու համար։ Լրացուցիչ բարելավումներ կատարվել են 1978 թվականին։

ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹ

«Պտղնի» անունը, որը նշանակում է «պտուղներով լի», արտացոլում է գյուղի առատությունը պտղատու ծառերով, ներառյալ խաղողը, տանձը և խնձորները։ Այս կապը բնության հետ հավերժացվել է նաև վանքի քանդակներում, որոնք ցույց են տալիս տարածաշրջանի հարուստ մշակութային ժառանգությունը։