Արդվիի Սբ․ Հովհաննես եկեղեցի

ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԱՅՑԵԼՈՒՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

📍 Վայրը - Լոռու մարզ, Արդվի գյուղի հյուսիսարևմտյան եզրին, գեղատեսիլ սարահովտում։
🕰️ Ժամանակաշրջանը - 8-17 դարեր, հետագա վերանորոգումներով 19-20-րդ դարերում։
🌐 Կոորդինատներ - 41.0097° N, 44.6192° E մոտակայքում։
🏰 Այլ անվանումներ - Սրբանես վանք, Հովհան Օձնեցու վանք։
🌿 Այցելելու լավագույն ժամանակահատվածը - գարունից ուշ աշուն, երբ շրջապատող բնությունը փարթամ է և եղանակը մեղմ։
🛤️ Ինչպես հասնել՝ - Վանքը գտնվում է Վանաձոր-Ալավերդի մայրուղուց դեպի Արդվի գյուղ գնացող ճանապարհի վրա։ Երևանից մոտ 170 կմ է։ Գյուղից մինչև վանք կարելի է հասնել կարճ քայլարշավով։

ԱԿՆԱՐԿ

Արդվիի Սուրբ Հովհաննես վանքը (հիշատակվում է նաև որպես Սրբանես) Հայաստանի միջնադարյան խոշոր վանական համալիրներից է։ Այն բաղկացած է միմյանց կից երկու եկեղեցիներից, զանգակատնից և վանական շինություններից։ Հյուսիսային եկեղեցու բեմի առջև տեղադրված է Հայոց 34-րդ կաթողիկոս Հովհաննես Գ Օձնեցու խոշոր տապանաքարը։ Վանքի տարածքում պահպանվել են խցերի և տնտեսական շենքերի ավերակները, իսկ համալիրից արևմուտք տարածվում է միջնադարյան գերեզմանոց՝ եզակի խաչքարերով։

ԱՆՎԱՆ ԾԱԳՈՒՄՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Վանքը հայտնի է մի քանի անուններով։ «Սրբանես» անվան ծագումը կապվում է «Սուրբ Հովհաննես» անունի տեղական ձևափոխության հետ։ Հաճախ հիշատակվում է նաև որպես Հովհան Օձնեցու վանք, քանի որ այստեղ է թաղված մեծ աստվածաբան և բարենորոգիչ, կաթողիկոս Հովհաննես Օձնեցին (717-728 թթ.), ով հեղինակել է «Կանոնագիրք Հայոց» ժողովածուն և սրբացվել է որպես Սուրբ Հովհաննես Իմաստասեր։

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Արդվիի Սուրբ Հովհաննես վանքը կառուցվել է 8-17-րդ դարերում և դարերի ընթացքում ընդարձակվել ու վերակառուցվել։ Հյուսիսային եկեղեցին համարվում է համալիրի ամենահին կառույցը, իսկ 13-րդ դարում եկեղեցու արևմտյան ճակատին կցվել է կամարակապ սրահ։ 17-րդ դարում վանքի հարավում կառուցվել է խորանարդաձև ստորին մասով և վեցասյուն ռոտոնդայով զանգակատուն։ 19-րդ դարում վանքը նորոգել է Ստեփանոս Տարինյանը, իսկ 1902 թվականին՝ Մելիքսեթ Քալանթարյանը։ Վերջին մեծ վերականգնումը կատարվել է 2018 թվականին։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

Արդվիի Սուրբ Հովհաննես վանական համալիրը բաղկացած է երկու եկեղեցիներից, զանգակատնից, պարսպապատ տարածքից և միջնադարյան գերեզմանոցից։ Եկեղեցիները կառուցված են որպես միանավ թաղակապ դահլիճներ, որոնք իրար հետ հաղորդակցվում են ընդհանուր պատի բացվածքով։ Հյուսիսային եկեղեցին համեմատաբար փոքր է չափերով, ունի պայտաձև աբսիդ և քառակուսի աղոթասրահ։ Այն ժամանակին ունեցել է մուտք նաև արևմուտքից, սակայն այժմ այն փակված է։ Հարավային եկեղեցին ավելի ընդարձակ է, իսկ նրա հատակը պատված է տապանաքարերով։ 13-րդ դարում եկեղեցու արևմտյան պատին կից կառուցվել է թաղակապ սրահ, որն իր հորինվածքով լրացնում է համալիրը։ Շինարարության ընթացքում հիմնականում կիրառվել են ճեղքված անդեզիտի անկանոն կտորներ։ Միայն արևելյան պատի ստորին երեք շարքերն են կառուցված խոշորաչափ սրբատաշ քարերից, ինչը մատնանշում է շինարարության տարբեր փուլերը։ Հորինվածքային ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ երկու եկեղեցիները կառուցվել են տարբեր ժամանակներում։ Հյուսիսային եկեղեցին համարվում է ավելի հին և հավանաբար վերակառուցվել է 17-րդ դարում՝ վանքի մյուս շինությունների հետ միաժամանակ։ Զանգակատունը ևս կառուցվել է 17-րդ դարում վանքի հարավային մասում։ Նրա ստորին հարկաշարքը խորանարդաձև է, իսկ վերևը պսակված է վեցասյուն ռոտոնդայով։ Այս յուրահատուկ կառուցվածքը զանգակատանը հաղորդում է տպավորիչ տեսք և ընդգծում համալիրի ամբողջականությունը։ Վանքը շրջապատված է անկանոն, ոչ բարձր պարսպապատով։ Համալիրից արևմուտք տարածվում է միջնադարյան գերեզմանոցը՝ աչքի ընկնող խաչքարերով և տապանաքարերով, որոնք լրացնում են վանքի ճարտարապետական ու գեղարվեստական արժեքը։

ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ

Վանք տանող ճանապարհն անցնում է Արդվի գյուղի միջով, որը Լոռու բնապատկերին բնորոշ գողտրիկ բնակավայր է։ Գյուղը ձգվում է լեռնալանջերով, շրջապատված անտառներով ու մաքուր ջրերով հարուստ աղբյուրներով։ Այստեղ պահպանվել է հայկական գյուղական ավանդական կենցաղը․ տներում դեռ պատրաստում են տնային հաց, պահպանում են հին կոլորիտը, իսկ տեղացիները հայտնի են իրենց հյուրասիրությամբ։ Արդվին իր բնական լանդշաֆտներով և հին ավանդույթներով լրացնում է վանքի այցելությունը, դարձնելով այն ոչ միայն հոգևոր ու մշակութային, այլև գյուղական կյանքի ու բնության հետ շփման փորձ։

Վանքի այցելությունը կարելի է համադրել Լոռու մարզի հարևան տեսարժան վայրերի հետ։ Մոտակայքում գտնվում են Հաղպատի և Սանահինի վանական համալիրը՝ ընդգրկված ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։ Ճանապարհին կարելի է այցելել նաև Ախթալայի վանքը, որը հայտնի է իր միջնադարյան որմնանկարներով, ինչպես նաև Քոբայրի վանքը՝ բնության գրկում թաքնված յուրօրինակ կառույցներով։ Բնության սիրահարները կարող են համատեղել այցը նաև Դսեղ գյուղի հետ՝ Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարանով և գեղատեսիլ քայլարշավային արահետներով։

ՏԵՂԱԿԱՆ ԼԵԳԵՆԴՆԵՐ

Վանքից մոտ 120 մ հյուսիս-արևմուտք գտնվում է «Օձի Պորտ» կոչվող բանական հուշարձանը, որի հետ բազմաթիվ ավանդազրույցներ են կապվում։

Ըստ եկեղեցական ավանդության՝ Հովհան Օձնեցին այստեղ է իր հրաշագործությամբ քարացրել երկու ահարկու վիշապների, որոնք լեռան լանջով մոտեցել էին գյուղին։ Խաչով նրանց ուժը կասեցնելուց հետո Սուրբը գավազանով հարվածել է նրանց գլուխներին, և նրանք քարացել են։ Այդ վայրից բխած աղբյուրի ջուրը համարվել է բուժիչ և ստացել է «Օձի պորտ» անվանումը։

Մեկ այլ ավանդույթ էլ կապվում է իմաստուն ճգնավորի, նրա յոթ աշակերտների և մի կնոջ հետ։ Ասվում է, որ լեռան լանջին հայտնված վիշապի ահարկու ձայներից շրջակայքը պապանձվել է։ Այդ պահին կովկիթն ուսին մի կին իջնում էր լանջով և, տեսնելով հրեշին, քարացել է հենց տեղում։ Ճգնավորի ուղարկած աշակերտները մեկը մյուսի հետևից դարձել են վիշապի զոհ։ Վերջում Սուրբ իմաստունը դուրս է եկել, գավազանով խփել վիշապի գլխին և ասել․ «Քա՛ր դառնաս, աղբյուր բխի քո սրտից՝ հիվանդի համար դե՛ղ դառնաս»։ Վիշապը քարացել է, իսկ նրա սրտից բխած աղբյուրը դարձել է բուժիչ ջուր։

Ավանդությունների հիմքում իրական բնական երևույթն է․ լեռան լանջով ձգվում են քարաշերտային երակներ, որոնք հեռվից հիշեցնում են սողացող վիշապների։ Մեծ երակից բխում են երկու աղբյուր, որոնցից մեկը սովորական է, մյուսը՝ հանքային բաղադրությամբ և բուժիչ հատկություններով։ Այս սառնորակ ջրից օգտվում են թե՛ տեղացիները, թե՛ այցելուները։