Մեղրիի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի - Անապաստանաց

📍 Վայրը՝ Մեղրի քաղաքի հյուսիս-արևմտյան հատվածում՝ բլրի վրա
🌐 Կոորդինատներ: 38°54′27.16″N, 46°14′17.76″E
🕰️ Ժամանակաշրջան։ 17-րդ դար (Ուշ միջնադար)
📝 Այլ անվանումներ Անապաստանաց վանք
🌿 Այցելելու լավագույն ժամանակահատվածը՝ Գարուն - աշուն

ԱԿՆԱՐԿ

Մեղրի քաղաքի հյուսիս-արևմտյան բարձր բլրի վրա տեղակայված, շրջապատված այգիներով, գերեզմաններով և բնակելի շենքերով՝ Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին հանդիսանում է Հայաստանի մշակութային և կրոնական դիմացկունության խորհրդանիշը։ 17-րդ դարում կառուցված այս վանական համալիրը ժամանակին եղել է Սյունիքի շրջանի հոգևոր և համայնքային կյանքի կարևոր կենտրոն։ Այսօր պահպանվել է միայն եկեղեցին, իսկ վանքի նախասրահի և վանական խցերի հիմնապատերը վկայում են նրա երբեմնի հզորության մասին։

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Սուրբ Հովհաննեսի եկեղեցին հիշատակված է Ստեփանոս Օրբելյանի՝ «Սիսիանի նահանգի պատմություն» հայտնի աշխատությունում, իսկ նրա գտնվելու վայրը հստակեցրել է Ղևոնդ Ալիշանը։ Մ. Հասրաթյանը հետագայում փաստագրել է կառույցի ճարտարապետական կարևորությունը՝ ընդգծելով այն որպես Սյունիքի ուշ միջնադարյան երեք գմբեթավոր եկեղեցիներից մեկը։ 2015 թվականին սկսվել է վերականգնման լայնածավալ ծրագիր, որը ղեկավարվել է «Երկիր և Մշակույթ» բարեգործական կազմակերպության կողմից և ֆինանսավորվել ամերիկահայ բարերարներ Հայկ և Հիլդա Մանջիկյանների աջակցությամբ։ 2016-2020 թթ. ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի հնագետներ Ա. Նալբանդյանի, Հ. Բադալյանի և Թ. Ալեքսանյանի գլխավորությամբ իրականացվել են հնագիտական ուսումնասիրություններ։ 2019 թվականին ճարտարապետներ Ս. Նալբանդյանի և Գ. Գյուլամիրյանի կողմից եկեղեցին վերականգնվել և օծվել է, իսկ վերականգնման աշխատանքները շարունակվել են ճարտարապետ Լ. Վասիլյանի ղեկավարությամբ։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին ուշ միջնադարյան հայկական խաչաձև գմբեթավոր եկեղեցու բացառիկ օրինակ է։ Կառուցված է տեղական գրանիտից և աղյուսից։ Ունի ուղղանկյուն սրահ, որի վրա բարձրանում է գմբեթը՝ հիմնված թեք պատերին հենված կամարների վրա։ Գմբեթը ներսից գլանաձև է, իսկ դրսից՝ 12 նիստերով, վերևում՝ գնդաձև և կոնաձև գագաթով։ Գմբեթի ինը լուսամուտները թույլ են տալիս բնական լույսի ներթափանցում։ Եկեղեցու ներսում պահպանվել են գեղեցիկ որմնանկարներ, կամարներ՝ նուրբ սրածավալ ձևերով։ Մուտքը գտնվում է արևմտյան կողմում՝ դեպի ներկայումս մասնակիորեն փլուզված նախասրահ։ Սրահի երկու կողմերում կան պահեստային սենյակներ, որոնցից հարավայինը ունի ստորգետնյա հարկ։ Շրջակա հիմնապատերը վկայում են վանական խցերի և այլ կառույցների գոյության մասին։

ԼԵԳԵՆԴՆԵՐ ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐ

Ըստ տարածքային ավանդության՝ Սուրբ Հովհաննեսի եկեղեցին ծառայել է որպես ապաստան անտունների, հիվանդների և կարիքավորների համար։ Նրա երկրորդ անվանումը՝ Անապաստանաց վանք, նշանակում է «ապաստան» և խորհրդանշում է վանքի մարդասիրական առաքելությունը։

ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ

Տասնամյակների անտեսումից հետո վանական համալիրը դարձել է մշակութային ժառանգության պահպանման օրինակելի նախագիծ։ 2015-2019 թթ. իրականացվել են հնագիտական ուսումնասիրություններ, կառուցվածքային ամրապնդման և մասնակի վերակառուցման աշխատանքներ։ Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին ամբողջությամբ վերականգնվել և օծվել է 2019 թվականին։ Տեղանքի բարելավման և մնացած կառույցների կայունացման աշխատանքները շարունակվում են։ Նախագիծը հանդիսանում է հայկական և սփյուռքի համատեղ համագործակցության հաջողված օրինակ։