Մարտիրոսի Վիմափոր եկեղեցի

ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԱՅՑԵԼՈՒՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

Վայրը՝ Վայոց ձորի մարզ, Մարտիրոս գյուղ։ Փորված է Նզար լեռան ժայռերում։
Մուտք` Մարտիրոս գյուղի միջով:
Այցելելու լավագույն ժամանակահատվածը՝ գարուն, աշուն (խորհուրդ չի տրվում ձմռանը՝ ճանապարհների անցանելիության պատճառով)
Ճանապարհը՝ վերջին հատվածը դեպի հին Մարտիրոս գյուղ, հասանելի է միայն ամենագնացներով։ Սովորական մեքենաների դեպքում հնարավոր է կանգ առնել գյուղի սկզբում և շարունակել ոտքով (մոտ 20-30 րոպե քայլք)։

ԱԿՆԱՐԿ

Վիմափոր եկեղեցին, որը հայտնի է նաև որպես Մարտիրոսաց վանք, գտնվում է Վայոց Ձորի մարզի Մարտիրոս գյուղում։ Այն ներառում է երկու եկեղեցի և մի գավիթ, որոնք ամբողջությամբ փորված են ժայռի մեջ՝ ստեղծելով յուրահատուկ ճարտարապետական համալիր։ Այն համարվում է Հայաստանի ամենախոշոր ժայռափոր վանական համալիրներից մեկը Գեղարդից հետո՝ կառուցված 13-րդ դարում։

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Գյուղը հնուց կոչվել է Մարտիրոս։ Ինչպես վկայում է գյուղամիջի աղբյուր-հուշարձանի մոտ կանգնեցված խաչքարի արձանագրությունը, գյուղը հիմնադրել կամ վերաշինել է Դեղկա որդի Մխիթարը՝ իշխանաց իշխան Պռոշի և նրա որդի Հասանի հրամանով՝ 1283 թվականին։ Ըստ որոշ վարկածների՝ Իսրայել Օրու պապերն եղել են այս գյուղի բնակիչներ։ Գյուղի տարածքում և նրա շրջակայքում պահպանվել են մի շարք պատմամշակութային հուշարձաններ։

Ըստ պահպանված արձանագրությունների, վանքը կառուցել է Մարտիրոս Վարդապետը 1286 թ., իսկ ճարտարապետն է քարագործ Գրիգորիկը։ Եկեղեցու պատերին կարելի է տեսնել խաչքարեր, փորված խաչեր և արձանագրություններ։ Ներսում պահպանվել են 8-րդ դարի խաչքարերի մասնիկներ։ Եկեղեցու մուտքի մոտ պահպանվել է 1283 թվականի հսկայական խաչքար, որը վկայում է Մարտիրոս գյուղի հիմնադրման մասին։ Վանքի դիմաց մինչ օրս պահպանվել են հին գյուղատեղին, ինչպես նաև դեպի գետը տանող՝ շուրջ 200 մ երկարությամբ փորված հորանցքի մուտքը։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Վիմափոր վանքը ամբողջությամբ փորված է միաձույլ ժայռի մեջ՝ ձորի աջ լանջին, Մարտիրոս գյուղից շուրջ երեք կիլոմետր հարավ-արևելք։ Եկեղեցին ներքուստ ունի քառակուսի հատակագիծ և ծածկված է թաղաձև կամարով։ Արևելյան պատի մեջ ձևավորված է խորան՝ բարձրացած բեմով, իսկ մուտքը բացվում է արևմուտքից՝ ուղղակիորեն գավիթի մեջ։ Ներսի պատերը հարթ են, առանց քանդակների։ Եկեղեցին ունի մեկ լուսամուտ՝ արևմտյան պատի վրա, որը թույլ լուսավորություն է ապահովում ներսում։

Երկրորդ եկեղեցին հարավից կից է գլխավորին և նրան միանում է փոքրիկ դռնով։ Այն նույնպես փորված է ժայռի մեջ և ունի խաչաձև հատակագիծ՝ ուղղանկյուն խաչթևերով։ Խաչթևերի միացման անկյուններում փորված են կիսասյուներ, իսկ պատերում առկա են խորշեր, որոնք ծառայում են որպես կողմնակի խորաններ։ Արևելյան հատվածում կա փոքր բեմ և խորան, իսկ լուսավորությունը իրականացվում է միայն քարափի կողմից բացված նեղ լուսանցքով։ Եկեղեցու վերևում նույնպես նկատելի է թաղաձև կամար, առանց գմբեթի։

Երկու եկեղեցիներն էլ ներառված են ընդհանուր ժայռափոր համալիրի մեջ և բոլոր տարրերը՝ մուտքերից մինչև խորաններ, ստեղծված են քանդակման միջոցով՝ առանց շարվածքների կամ կառույցների։

ԼԵԳԵՆԴՆԵՐ ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐ

Մարտիրոսաց վանքը համարվում է սրբավայր, որտեղ ուխտագնացները այցելում են հեռավոր վայրերից՝ մատաղ անելու, մոմ վառելու և աղոթելու համար՝ հավատալով վանքի զորությանը։ Ամեն տարի օգոստոսի վերջին կիրակի օրը այստեղ կազմակերպվում է ուխտագնացություն, որի ընթացքում հավատացյալները ոտքով ճանապարհվում են դեպի ժայռափոր եկեղեցի։

Ներկայումս եկեղեցու ներսում բնակվում են չղջիկներ, որոնք երբեմն անհանգստանում են անսպասելի հյուրերի այցից։

ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆ և ԵՐԹՈՒՂԻ

Մարտիրոսաց վանքը համարվում է սրբավայր, որտեղ ուխտագնացները այցելում են հեռավոր վայրերից՝ մատաղ անելու, մոմ վառելու և աղոթելու համար՝ հավատալով վանքի զորությանը։ Ամեն տարի օգոստոսի վերջին կիրակի օրը այստեղ կազմակերպվում է ուխտագնացություն, որի ընթացքում հավատացյալները ոտքով ճանապարհվում են դեպի ժայռափոր եկեղեցի։ Ներկայումս եկեղեցու ներսում բնակվում են չղջիկներ, որոնք երբեմն անհանգստանում են անսպասելի հյու

ԿԱՐԵՎՈՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

• Վիմափոր եկեղեցին գտնվում է քարանձավի ներսում, ուր մուտք գործելու համար անհրաժեշտ է ունենալ լապտեր կամ հեռախոսի լույս։ Տեղում լույս չկա։
• Եկեղեցու ներսում բնակվում են չղջիկներ, որոնք անվնաս են, սակայն անսպասելի շարժման դեպքում կարող են վախեցնել։
• Տեղում ուղղորդիչ նշաններ կամ ցուցանակներ չկան, խորհուրդ է տրվում օգտվել տեղաբնակների հուշումներից կամ նախապես ներբեռնել տեղանքի քարտեզը։