Որոտնավանք

Վայրը՝ Գտնվում է Սյունիքի մարզում՝ Որոտան և Վաղատին գյուղերի միջև, Որոտան գետի կիրճի վերին հատվածում, Սիսիան քաղաքից մոտ 14 կմ հարավ-արևելք։
Կոորդինատներ՝ 39°30′13″ հս.լ., 46°17′34″ ա.ե.
Ժամանակաշրջան՝ 10-11-րդ դարեր
Այլ անվանումներ` Որոտնի վանք, Շահանդուխտի վանք
Հասանելիություն՝ Հասանելի է ավտոմեքենայով՝ Վաղատին գյուղով անցնող ճանապարհով։ Խորհուրդ է տրվում այցելել բարձր անցողունակությամբ ավտոմեքենայով՝ հաշվի առնելով լեռնային ու արտաճանապարհային հատվածները։

ԱԿՆԱՐԿ

Որոտնավանքը միջնադարյան հայկական վանական համալիր է, որը գտնվում է Սյունիքի մարզում՝ Վաղատին և Որոտան գյուղերի միջև, Որոտան գետի կիրճի վերևում։ Այն կարևոր հոգևոր, կրթական և պաշտպանական կենտրոն է եղել 10-15-րդ դարերում։

ԱՆՎԱՆ ԾԱԳՈՒՄՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

«Որոտնավանք» անվանումը գալիս է մոտակա Որոտան գետի անունից, որը հոսում է վանքի հարևանությամբ։ «Որոտան» նշանակում է «որոտացող», ինչը վերաբերում է գետի հզոր հոսքին։

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Վանքը հիմնադրվել է 10-րդ դարում Սյունիքի իշխանուհի Շահանդուխտի կողմից։ Այն բաղկացած է Սուրբ Ստեփանոս (1000 թ.) և Սուրբ Կարապետ (1007 թ.) եկեղեցիներից։ Վանքը բազմիցս ենթարկվել է ավերածությունների՝ սելջուկների, մոնղոլ-թաթարների և Լենկ Թեմուրի արշավանքների ժամանակ, ինչպես նաև 1931 թ. երկրաշարժի հետևանքով։

1104 թվականին սելջուկ-թուրքերը գրոհել են Որոտնավանքն ու մոտակայքում գտնվող Որոտնաբերդը (մոտ 3 կմ հարավ-արևելք)։ Նույն տարում Իվանե Զաքարյանը ազատագրել է այս տարածքները և վանքը հանձնել Օրբելյան տոհմից Լիպարիտ Օրբելյանին։ Այս ժամանակաշրջանում վանքը վերանորոգվել է և կրկին գործել որպես կրոնական կենտրոն։

Հետագայում վանքը նորից ենթարկվել է ավերածությունների մոնղոլ-թաթարների (1236 թ.) և Լենկ Թեմուրի (1386 թ.) արշավանքների ժամանակ։ Այդ տարիներին վանքը կապված է եղել Որոտնաբերդի հետ՝ գաղտնուղով, որը օգտագործվել է պաշարումների ընթացքում փախուստի կամ հաղորդակցության նպատակով։

1931 թվականի ուժեղ երկրաշարժի ժամանակ վանական համալիրն զգալի վնաս է կրել՝ մասնավորապես փլվել է Սուրբ Կարապետ եկեղեցու գմբեթը։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

Որոտնավանքն առանձնանում է Սյունիքի տարածաշրջանին բնորոշ զուսպ և վեհաշուք ճարտարապետական լուծումներով։ Վանական համալիրը բաղկացած է մի քանի կարևոր կառույցներից, որոնցից կենտրոնականներն են Սուրբ Ստեփանոս (1000 թ.) և Սուրբ Կարապետ (1007 թ.) եկեղեցիները։

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին խաչաձև հատակագծով գմբեթավոր շինություն է՝ կառուցված տեղական տուֆից և բազալտից։ Այն ունի արտահայտիչ խորշավոր ճակատներ, զուսպ քանդակազարդ սրահներ և վեր ձգվող գմբեթ, որը խորհրդանշում է երկնայինի հետ կապը։

Սուրբ Կարապետ եկեղեցին, որը կապված է ավագ եկեղեցու հետ, եռախորան աղոթասրահով կառուցված փոքրածավալ կառույց է։ Նրա ներսը զարդարված է համեստ, բայց խորհրդանշական տարրերով՝ տապանաքարերով, բազալտե սյուներով և քարե ճարտարապետությամբ։ Եկեղեցու գմբեթը փլվել է 1931 թ. երկրաշարժի ժամանակ, որը հետագայում վերականգնվել է։

Վանական համալիրը շրջապատված է բարձր պատերով, որոնք վկայում են վանքի պաշտպանական նշանակության մասին։ Այստեղ պահպանվել են նաև վանական սենյակների, սեմինարիայի, խցերի և տնտեսական շինությունների մնացորդներ։ Համալիրի որոշ հատվածներ գաղտնուղիներով միացած են հարակից Որոտնաբերդի հետ, որոնք օգտագործվել են պաշարումների ժամանակ։

ՄՇԱԿՈՒՅԹ

Որոտնավանքը եղել է հոգևոր և կրթական կենտրոն։ Այստեղ ապրել և գործել է միջնադարյան հայ փիլիսոփա և աստվածաբան Հովհան Որոտնեցին (1315–1398), ով հիմնադրել է Տաթևի Վարդապետարանը։

ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ

Վանքի վերականգնման աշխատանքներ իրականացվել են 20-րդ դարի վերջից ի վեր, հատկապես 1931 թվականի ավերիչ երկրաշարժից հետո, որը լուրջ վնասներ էր հասցրել համալիրի մի շարք հատվածներին, այդ թվում՝ Սուրբ Կարապետ եկեղեցու գմբեթի փլուզմանը։ 1980-ականներին և 2000-ականների սկզբին իրականացվել են պետական աջակցությամբ և համայնքային նախաձեռնություններով աշխատանքներ՝ կառուցվածքների ամրապնդման, մանրակրկիտ քանդակազարդ քարերի պահպանման և որոշ փլուզված հատվածների վերականգնման ուղղությամբ։ Այսօր, թեև վանքի որոշ հատվածներ դեռ գտնվում են վերահսկման փուլում, այն այցելուներին ներկայանում է վերականգնված և կայունացված տեսքով՝ միավորելով պատմական իսկությունը և մշակութային շարունակականությունը։

ԼԵԳԵՆԴՆԵՐ ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐ

Որոտնավանքը հարուստ է տեղական ավանդույթներով և լեգենդներով, որոնք խորապես արմատավորված են Սյունիքի ժողովրդի հավատալիքներում և պատմության մեջ։

Գրիգոր Լուսավորչի սրբավայր: Ըստ ավանդության, վանքի տարածքում III դարում Գրիգոր Լուսավորիչը կառուցել է սրբավայր, որը հետագայում վերածվել է վանական համալիրի։

Օձի խայթոցի բուժում: Միջնադարում Որոտնավանքը հայտնի էր որպես ուխտատեղի, որտեղ մարդիկ այցելում էին օձի խայթոցից բուժվելու նպատակով։

Հովհան Որոտնեցու գործունեություն: 14-րդ դարում վանքում ապրել և գործել է հայ փիլիսոփա և աստվածաբան Հովհան Որոտնեցին, ով հիմնադրել է Տաթևի վարդապետարանը։