Կավարտի հունական եկեղեցին

ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ԱՅՑԵԼՈՒՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

Այլ անվանումներ` Խառալամպի եկեղեցի
Վայրը՝ գտնվում է Կապան քաղաքում, Կավարտ գյուղից 4 կմ հեռավորության վրա՝ Կռկոռա լեռան լանջին
Կոորդինատներ: 39°13'00" հս․, 46°24'00" ավ․
Պահպանվածություն՝ վթարային վիճակում է, հիմնական կառույցները զգալիորեն վնասված են

ԱԿՆԱՐԿ

Կավարտի հունական եկեղեցին, որը հայտնի է նաև որպես Սուրբ Կատարինե կամ «Բերձենների եկեղեցի», հոյակապ մշակութային ժառանգություն է, որը կառուցվել է 1865 թվականին ազգությամբ հույն Կոնդուրով եղբայրների կողմից՝ Կավարտի պղնձաձուլարանի հարևանությամբ։ Գտնվում է Սյունիքի մարզում՝ Կապան քաղաքի Կավարտ թաղամասի մոտ՝ Կռկոռա լեռան լանջին։ Եկեղեցին կառուցվել է մուգ դարչնագույն տուֆաքարից և բազալտից, իսկ զարդաքանդակների համար օգտագործվել է սպիտակադեղնավուն կրաքար։ Այսօր այն լքված է և գտնվում է խիստ վթարային վիճակում։

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

19-րդ դարի կեսերին Կավարտ գյուղը սկսեց նոր շրջափուլ. այստեղ հաստատվեցին հույն արդյունաբերողներ, որոնք շահագործում էին տեղի պղնձի հանքերը։ 1853 թվականին հույն Խարլամպի Կոնդուրովը կառուցեց Կավարտի պղնձաձուլարանը։ Տարիների ընթացքում հարյուրից ավելի հույն ընտանիքներ տեղափոխվեցին այստեղ՝ հիմնելով առանձին բնակավայր, որը հայտնի դարձավ որպես Բաշքենդ։ Այս համայնքը կերտեց իր մշակույթը, որի կենտրոնում էր Սուրբ Կատարինե եկեղեցին։

Տեղացիները եկեղեցին անվանում են նաև Բերզենների եկեղեցի, որը նշանակում է հույների եկեղեցի (թարգմանաբար վերցված վրացերենից)։

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Եկեղեցին գմբեթավոր կառույց է՝ կառուցված տուֆաքարից և բազալտից։ Արևմտյան ճակատին կից զանգակատունն ընդգծում է եկեղեցու խորհրդանշական նշանակությունը։ Սպիտակադեղնավուն կրաքարը վարպետորեն կիրառվել է քիվերի, պատուհանների շրջանակների և զարդագոտիների համար՝ կառույցին հաղորդելով նրբագեղ և յուրօրինակ գունային երանգներ, որոնք ընդգծում են դրա գեղարվեստական և ճարտարապետական նշանակությունը։

Կառույցին լրացուցիչ ամրություն են հաղորդում քարերը միմյանց ագուցող գամերը: Շինարարները նաև հեռվից ջուր են հասցրել եկեղեցու բակը, որի մասին են վկայում պահպանված կավե փողրակները:

Եկեղեցու շինարարի գերեզմանը նույնպես գտնվում է տարածքում։ Եկեղեցու մուտքի ճակատին ամրացված է մարմարե տախտակ, որի վրա շինարար վարպետը ռուսերենով գրել է. «Քրիստոսի ծնունդից հետո, 1865 թվականին, Համառուսաստանյան կայսր Ալեքսանդր II-ի թագավորության և Կովկասի փոխարքա մեծ իշխան Միխայիլ Նիկոլաևիչի օրոք, Վրաստանի պատրիարք, արքեպիսկոպոս և պայծառափայլ Եվսեի պաշտոնավարման ժամանակ, տաճարը կառուցվել է Կավարտի պղնձաձուլական գործարանին կից՝ Գյումուշխանեի փաշայի կամքով... ի հիշատակ սուրբ տառապյալ Խառլամպիի։ Շինարարության ղեկավարը հանդիսանում էր Խառլամպի Կոնդուրովը, ով հայտնի էր նաև Ալավերդինսկի անունով»։

ՆԵՐԿԱ ՎԻՃԱԿԸ

1960-ական թվականներին, երբ եկեղեցու շրջակայքում իրականացվում էին հանքերի շահագործման պայթեցումներ, կառույցը զգալի վնասվեց։ Այժմ պատերին նկատվում են խորը ճաքեր, իսկ որոշ հատվածներում՝ փլուզումներ։ Շինության վերականգնումն անհրաժեշտ է՝ եկեղեցին ապագա սերունդներին փոխանցելու համար։

ԿԱՎԱՐՏԻ ՀՈՒՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱՅՆՔԸ

Կավարտի հունական համայնքը ձևավորվեց 19-րդ դարում, երբ Ալավերդիից եկած երկու հույն բնակիչներ առաջին անգամ հաստատվեցին Մարգ կոչվող բարձունքում։ Հետևելով հանքարդյունաբերական հաջողություններին՝ շատ հույներ տեղափոխվեցին Կավարտ՝ ստեղծելով ակտիվ համայնք։ Խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո հանքերի շահագործումը դադարեցվեց, իսկ հույների մեծ մասը հեռացավ այս տարածաշրջանից։

Հույները պահպանում էին ազգային ավանդույթներն ու սովորույթները, նշում եկեղեցական ու ազգային տոները: Նրանք կիրակի օրերին չէին աշխատում, օրն անցկացնում էին խնջույքներում՝ Կռկոռա քարում և Խաչին խութում:

Այսօր Կավարտի հունական եկեղեցին և հարակից տարածքը հետաքրքիր վայր են արշավասերների և մշակութային ժառանգության հետազոտողների համար։ Դեպի եկեղեցի ճանապարհորդության ընթացքում կարելի է նաև այցելել Բեխի Անապատը, որը ևս յուրահատուկ արժեք է ներկայացնում։

ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄ՝ Այցելության ընթացքում ցուցաբերեք զգուշություն, քանի որ վնասված շինությունը կարող է վտանգ ներկայացնել՝ քարերի ընկնելու հնարավորության պատճառով։

Նյութը՝ Գ. Սմբատյանի «Սյունիքը փորձության մեջ» գրքից: "Syunik Under Trials".